معرفی اجمالی
این یادداشت، برنامه جامعی را برای طراحی و توسعه شناسنامه‌های شغلی در حوزه‌های نوین صنعت ساختمان ترسیم می‌کند. تکامل سریع فرایند ساخت صنعتی ساختمان‌ها، هماهنگی دقیق بین لایه‌های مختلف ازجمله متخصصان و تکنسین‌های دسپلین‌های مختلف را ایجاب می‌کند. برای اطمینان از همکاری یکپارچه و حفظ استانداردهای بالای شایستگی، تدوین شناسنامه شغلی امری بسیار ضروری است. این رویکرد نوآورانه نه تنها تأیید مهارت‌ها و صلاحیت‌ها را تسهیل می‌کند، بلکه مسئولیت‌پذیری و حرفه‌ای بودن را در صنعت ساخت‌وساز افزایش می‌دهد. با یکپارچه‌سازی ابزارهای دیجیتال و استانداردسازی پروفایل‌های شغلی، شناسنامه‌های شغلی می‌تواند نقشی تحول‌آفرین در ساده‌سازی عملیات، تقویت شفافیت و تسریع پذیرش تکنیک‌های ساخت‌وساز صنعتی ایفا کند. این یادداشت به اصول طراحی، فرآیندهای توسعه و تأثیر بالقوه این ابزار ضروری برای بخش ساخت‌وساز می‌پردازد.

مقدمه
صنعتی‌سازی ساختمان در کشور ما به سرعت در حال رشد است و لزوم ساماندهی آن بیش از پیش احساس می‌گردد. لذا با افزایش تقاضا برای راه‌حل‌های ساخت‌وساز سریع تر، کارآمدتر و پایدارتر، این بخش به نیروی کار بسیار ماهر و سازمان یافته نیاز دارد. با این حال، در حال حاضر شکافی بین مهارت‌های مورد نیاز برای ساخت‌وساز صنعتی و صلاحیت‌های نیروی کار موجود وجود دارد. این شکاف ضرورت یک رویکرد ساختاریافته برای تعریف نقش‌های شغلی، وظایف و شایستگی‌ها را در صنعت برجسته می‌کند.
طراحی شرح وظایف جامع برای روشن کردن مسئولیت‌های هر نقش، حصول اطمینان از همسویی الزامات شغلی با اهداف صنعت و پیش‌بینی نیازهای مهارتی آینده همزمان با تکامل صنعت ساختمان ضروری است. علاوه بر این، شناسنامه شغلی، مبنای دقیقی برای تدوین برنامه‌های آموزشی نیز فراهم و تضمین می‌کند که متخصصان به طور مناسب برای برآوردن نیازهای این بخش از صنعت، آمادگی کامل را به دست آورده‌اند.

اهداف طرح
اهداف خاص این پروژه عبارتند از:

• سازماندهی نیروی کار: با تعریف نقش‌ها، مسئولیت‌ها و انتظارات برای بخش‌های مختلف فرایند (طراحی، تولید، ساخت و اجرا، تعمیر و نگهداری) و همچنین در تمامی‌سطوح (از کارگران، تکنیسین‌ها تا مهندسان و مدیران)، می‌توان ساختار بهینه‌ای را جهت ارتقا بهره‌وری طراحی نمود که باعث ایجاد یکپارچگی در کل فرایند می‌شود و این کل نگری می‌تواند با رویکرد سیستمی ‌تاثیر هر نوع تغییر در زنجیره منابع انسانی صنعت را بررسی، پیش بینی و مدیریت نماید.
• شناسایی نیازهای فعلی و آینده: با استفاده از این طرح، می‌توان هم نیروی کار موجود و هم مهارت‌هایی را که در آینده با پیشرفت صنعت مورد نیاز خواهند بود را ارزیابی نمود. این شامل نقش‌های نوظهور در اتوماسیون، ساخت‌وساز دیجیتال، پایداری و سایر فناوری‌های جدید است. از این طریق می‌توان برنامه‌های مرتبط به اولویت‌بندی تامین و تربیت شغل‌های با اهمیت را نیز مورد بررسی قرار داد.
• استاندارد کردن الزامات شغلی: ایجاد یک چارچوب استاندارد برای صلاحیت‌ها، گواهینامه‌های صلاحیت حرفه‌ای و سطوح تجربه مورد نیاز برای نقش‌های مختلف، استخدام و مدیریت عملکرد بهتر را تسهیل می‌کند و در نهایت به بهره‌وری بیشتر صنعت می‌انجامد و اعتماد و اعتبار را در میان ذینفعان افزایش می‌دهد.
• ارتقاء توسعه حرفه‌ای: از شناسنامه شغل به عنوان مبنایی برای طراحی برنامه‌های آموزشی هدفمند برای پر کردن شکاف‌های مهارتی و آماده‌سازی نیروی کار برای چالش‌های حال حاضر و آینده استفاده می‌شود. لذا بر اساس نتایج طرح می‌توان دوره‌های آموزشی مورد نیاز تعریف گردد.
• بهبود کارایی و بهره‌وری: با اطمینان از اینکه نیروی انسانی نتایج مورد انتظار و ابزارهای مورد نیاز برای موفقیت در نقش خود را می‌داند، بهره‌وری کلی، سلامت و ایمنی محیط کار نیز افزایش می‌یابد.

لزوم تدوین و توسعه شرح شغل
همسویی با رشد صنعت: صنعتی‌سازی ساختمان به دلیل سرعت، دقت و مزایای زیست محیطی در سال‌های اخیر شتاب بیشتری یافته است. در صورت وجود شرح وظایف دقیق و شفاف و با حصول اطمینان از وجود نیروهای انسانی مستعد و آموزش مناسب برای پاسخگویی به تقاضای فزاینده، از فعالیت‌های مقیاس‌پذیری صنعت پشتیبانی می‌کند.
بهبود در برنامه‌ریزی نیروی کار: شرح وظایف واضح به کارفرمایان کمک می‌کند تا تعیین کنند چه نقش‌هایی لازم است، چه تعداد نفر برای هر نقش مورد نیاز است و چه مهارت‌هایی برای آن نقش‌ها ضروری است. این امر برنامه‌ریزی کوتاه مدت و برنامه‌ریزی بلندمدت را هم در سطح صنعت و هم در سطح شرکتها امکان پذیر می‌کند.
انطباق با تغییرات تکنولوژیکی: صنعتی‌سازی ساختمان به طور فزاینده ای از فناوری‌های جدید مانند اتوماسیون، روباتیک و طراحی دیجیتال استفاده می‌کند. لذا شرح شغل باید به روزرسانی شود تا منعکس کننده مهارت‌های فنی در حال تکامل مورد نیاز برای بهره برداری کارآمد از این سیستم‌ها باشد و لازمه آن یک فرایند چرخشی مداوم است.
انطباق با مقررات و ایمنی: شرح وظایف با ساختار مناسب، انطباق با قوانین کار، مقررات صنعت و استانداردهای ایمنی را تضمین می‌کند. با مشخص کردن واضح نقش‌ها و مسئولیت‌ها، شرکت‌ها می‌توانند ریسک را کاهش داده و محیط کار ایمن‌تری را ایجاد کنند.
رضایت و حفظ کارکنان: کارکنانی که نقش و پیشرفت شغلی خود را درک می‌کنند، به احتمال زیاد نسبت به کار خود انگیزه و تعهد بیشتری دارند. شرح شغل، شفافیتی را در مورد انتظارات عملکرد، فرصت‌های رشد بالقوه و مسیرهای آموزشی لازم ارائه می‌کند و به بهبود رضایت شغلی و حفظ آن در شرکت‌ها کمک می‌کند.

روش شناسی برای طراحی و توسعه شرح شغل
شناسایی نقش:
مرحله اول : تجزیه و تحلیل کاملی از نقش‌های موجود، از جمله عملیات مرتبط به تولید در کارخانه، مونتاژ در محل، طراحی،‌ اجرا، مدیریت پروژه، تدارکات، کنترل کیفیت و ایمنی انجام می‌گیرد.
مرحله دوم : ‌نقش‌های نوظهور را که به دلیل پیشرفت در فناوری و الزامات پایداری ضروری هستند، شناسایی نموده و در توسعه شرح شغل و یا طراحی شغل جدید مدنظر قرار می‌گیرد.
تعریف نقش:
مرحله اول – برای هر نقش، مسئولیت‌های کلیدی، وظایف، معیارهای عملکرد و ساختارهای گزارش را تعریف می‌شود.
مرحله دوم – همسویی بین مسئولیت‌های نقش و اهداف سازمانی و در سطح بالاتر در اهداف استراتژیک صنعت بررسی می‌شود.
شرایط صلاحیت و مهارت:
مرحله اول – صلاحیت‌های مورد نیاز برای هر نقش مانند تحصیلات، گواهینامه‌ها، تجربه و مهارت‌های فنی را مشخص می‌شود.
مرحله دوم – مهارت‌های نرمی‌مانند ارتباط، کار گروهی و حل مسئله است که برای همکاری در زمینه ساخت‌وساز بسیار مهم است به مهارت‌های مورد نظر اضافه می‌گردد.
استانداردسازی و انطباق:
در این مرحله شرح وظایف با مقررات کار محلی، ملی و بین‌المللی مطابقت داده می‌شود تا همسو با مقررات بوده و از استانداردهای ایمنی و محیطی پیروی کند.
آینده پژوهی:
نیازهای آینده را با ترکیب نقش‌هایی که با پذیرش فناوری‌های جدید همسو هستند، مانند تکنسین‌های رباتیک، متخصصان(BIM مدل‌سازی اطلاعات ساختمان) ، هماهنگ‌کننده‌های پایداری و … پیش‌بینی شده و در شناسنامه شغل اعمال می‌شود.
مرحله اول مبتنی بر مطالعات و بررسی نمونه‌های بین‌المللی و سپس تحقیقات میدانی تدوین شده و مرحله دوم و بندهای ۴ و ۵ توسط کارشناسان و صاحب نظران صنعت بررسی و تدوین می‌گردد.

توسعه برنامه آموزشی
هنگامی‌که شرح وظایف نهایی شد، از آنها برای طراحی یک برنامه آموزشی هدفمند استفاده می‌شود. این برنامه آموزشی بر موارد زیر تمرکز خواهد داشت:
تجزیه و تحلیل شکاف مهارتی: شکاف‌های بین مهارت‌های نیروی کار فعلی و مهارت‌های مورد نیاز در شرح شغل به‌روز شده شناسایی می‌گردد.
رویکرد آموزشی مدولار: ماژول‌های آموزشی تعریف شده که بر مهارت‌ها و شایستگی‌های خاص مورد نیاز برای هر نقش تمرکز دارد، مانند تکنیک‌های مونتاژ، استانداردهای کنترل کیفیت، عملکرد ماشین‌آلات و ابزارهای دیجیتال.
یادگیری و توسعه مستمر: فرصت‌های آموزشی مداوم مبتنی بر شرح شغل‌ها تدوین می‌شود تا این فرصت در اختیار منابع انسانی قرار گیرد که از آخرین روندهای صنعت، فناوری‌ها و بهترین شیوه‌ها آگاه شده و مهارت‌های جدید را آموزش ببینند.
گواهینامه‌ها و صلاحیت‌ها: برنامه‌های صدور گواهینامه و صلاحیت‌ها و مدل ارزیابی مدنظر را برای تأیید شایستگی نیروی انسانی در نقش‌های مربوطه ایجاد می‌گردد، تا اطمینان حاصل شود که آنها برای برآوردن نیازهای صنعت کاملاً مجهز هستند.
توسعه و پیشرفت شغلی: مسیرهای پیشرفت شغلی با معیارهای واضح برای ارتقاء و تغییر نقش بر اساس توسعه مهارت، تجربه و عملکرد در صنعت طراحی می‌گردد.

برنامه اجرایی
فاز ۱: تحقیق و تحلیل نقش
انجام تحقیقات و تجزیه و تحلیل کامل نقش‌های موجود و در حال ظهور در صنعتی‌سازی ساختمان در این مرحله انجام می‌گیرد که مستلزم بررسی نقش‌های موجود از مراجع جهانی و همچنین تعامل با فعالان صنعت و جمع آوری داده‌ها در مورد نیازهای نیروی کار می‌باشد.
فاز ۲: تهیه پیش نویس شرح شغل
شرح شغل برای همه نقش‌های شناسایی شده تهیه می‌شود که با استفاده از نظرات کارشناسان موضوع بررسی و اصلاح و بازبینی می‌گردد.
فاز ۳: اعتبار سنجی و نهایی سازی
شرح شغل‌های تهیه شده با رهبران صنعت، نهادهای نظارتی و دستگاه‌های اجرایی و متخصصان منابع انسانی مجدد بررسی و نهایی می‌شود . لازم به توجه است که در این مرحله می‌بایست از رعایت مقررات ایمنی و کار اطمینان حاصل گردد.
فاز ۴: طراحی برنامه آموزشی
برنامه‌های آموزشی بر اساس شرح وظایف نهایی شده تدوین می‌گردد. معیارهای ارزیابی و فرآیندهای صدور گواهینامه برای برنامه‌های آموزشی طراحی می‌گردد.
فاز ۵: اجرا و ارزیابی
شرح وظایف و برنامه‌های آموزشی به شرکت‌ها و متخصصان صاحب صلاحیت اطلاع رسانی می‌شود. و ارزیابی‌های دوره ای برای اطمینان از اثربخشی شرح وظایف و آموزش، انجام تنظیمات در صورت لزوم صورت می‌گیرد.

نتیجه گیری
ایجاد شرح شغل جامع برای سازماندهی نیروی کار در صنعتی‌سازی ساختمان امری حیاتی است. هدف این پیشنهاد ایجاد چارچوبی است که به وضعیت فعلی صنعت می‌پردازد، نیازها را شناسایی و مبتنی بر اهمیت فرایندها، نسبت به تربیت و تامین نیروی انسانی اقدام نموده و در عین حال برای رشد آینده صنعت نیز آماده می‌شود. توسعه شناسنامه‌های شغلی به شرکت‌ها کمک می‌کند تا متخصصان صاحب صلاحیت و کارگران ماهر را جذب و حفظ کنند، کارایی را بهبود ببخشیده، و از انطباق وظایف تعریف شده با استانداردها اطمینان حاصل کنند و درنهایت از آموزش و توسعه دانش و مهارت مداوم نیروی کار حمایت کنند.
موسسه مطالعات و همکاری بین المللی صنعت ساختمان با همکاری انجمن تولید کنندگان و فناوران صنعتی ساختمان ایران، در جهت نظم دهی به مشاغل نوین صنعت ساختمان شناسنامه‌های شغلی صنعتی‌سازی ساختمان را تدوین نموده است. و مبتنی بر دانش، مهارت و شایستگی‌های لازم تعریف شده در شناسنامه‌های شغلی،‌ گواهی‌های صلاحیت حرفه‌ای مرتبط را در حوزه‌های طراحی، نظارت و اجرا سیستم‌های صنعتی ساختمان طراحی نموده است.
گواهینامه‌های صلاحیت حرفه‌ای مطابق آیین نامه تدوین شده به متخصصان عمران، معماری و سازندگان ساختمان‌های شهری و انبوه سازان در صلاحیت‌های طراحی، نظارت و اجرای سیستم‌های صنعتی ساختمانی اعطا می‌شود. به متخصصانی که برنامه‌های آموزشی نظری و عملی که در مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی برگزار می‌گردد را با موفقیت بگذرانند، پس از مصاحبه و ارزیابی سوابق کاری، گواهینامه‌های صلاحیت حرفه‌ای اعطا می‌گردد. کارفرمایان، مهندسان مشاور و پیمانکاران می‌توانند به پایگاه داده متخصصان صاحب صلاحیت در وب سایت رسمی‌انجمن و موسسه مطالعات بین المللی و همکاری صنعت ساختمان دسترسی داشته باشند.
با توجه به توضیحات ارائه شده در این یادداشت، از تمامی‌متخصصان و مدیران حوزه صنعتی‌سازی ساختمان و صاحبنظران دعوت می‌گردد که نظرات تخصصی خود را درخصوص شناسنامه شغلی صنعتی‌سازی ساختمان با ما از طریق ایمیل info@iiscb.org به اشتراک بگذارند.